Karijes

Zub je izgrađen od tvrdih tkiva i to gleđi, cementa, dentina i mekih tkiva koja predstavlja pulpa (u narodu poznata kao živac).

Karijes je hronični proces koji zahvata tvrda zubna tkiva. Riječ je o destruktivno-posteruptivnom procesu infektivnog porijekla koji započinje demineralizacijom gleđi i dentina, stvarajući defekte (kavitete) kroz koje se infekcija dalje širi u pulpu. Za nastanak karijesa potrebno je mnogo faktora, od kojih su najbitniji sljedeći:

Prisutvo specifičnih mikroorganizama organizovanih u strukturu biofilma – dentalni plak. To je mekana, nevidljiva, ljepljiva, bjeličasta naslaga na zubima koja se uglavnom sastoji od bakterija i produkata ugljenih hidrata. Ukoliko se mehanički ne ukloni, plak sazrijeva pri čemu se stvaraju uslovi za razvoj karijesa.
Prisustvo specifičnog supstrata koji bakterije prerađuju (ugljeni hidrati), a kao nusprodukti se razvijaju organske kiseline.
Površina zuba koja je više ili manje otporna prema dejstvu kiseline.
Vrijeme.

Ovi faktori djeluju zajedno na sljedeći način:

Bakterije iz dentalnog plaka dovode do razgradnje supstrata ugljenih hidrata iz hrane, pri čemu nastaju kiseline, što ima za posljedicu pad pH vrijednosti dentalnog plaka. Ponavljani pad pH vrijednosti vremenom može izazvati demineralizaciju osjetljivih (karijes predilekcionih mjesta) površina zuba i tako započinje kariozni proces. Predilekciona mjesta za akumulaciju dentalnog plaka su jamice i fisure na griznim površinama bočnih zuba, aproksimalne površine zuba, spoj ispuna i zuba i sl.

Istovremeno sa procesima demineralizacije, na površini zuba dešavaju se i procesi remineralizacije. To je proces obnavljanja kristala gleđi kalcijumovim, fosfatnim i fluornim jonima iz pljuvačke. Dakle karijes se može definsati i kao oboljenje koje karakterišu procesi demineralizacije i remineralizacije.

Početna faza u razvoju karijesa je pojava kredasto prebojene gleđi (bijela mrlja). U ovom trenutku karijes je moguće zaustaviti ako se stimuliše remineralizacija poboljšanjem oralne higijene, lokalnim djelovanjem preparata fluora i isključi ishrana bogata šećerima.

Ukoliko karijes dopre do dentina učinjena je nepovratna šteta na tkivu zuba, a karijesna lezija se brže širi. Tada je već potrebno mehaničko uklanjanje karijesa i nadoknada izgubljenog tkiva.

Dalje napredovanje karijesa zavisi od kiselosti sredine, prisustva bakterija, odbrambenih mehanizama domaćina i oralne higijene. Rijetko se karijesna lezija zaustavi ili drastično uspori napredak u dentinu jer se steknu povoljni lokalni uslovi. Većinom bakterije iz lezije invadiraju zubnu pulpu i dovode do zapaljenskih promjena, a kasnije i do odumiranja pulpnog tkiva. Tada bakterije dolaze u kontakt sa kosti oko zuba, i sam opstanak zuba u ustima se dovodi u pitanje.

Dijagnoza karijesa

Veliku karijesnu leziju lako može uočiti sam pacijent. Vidi se kao karijesna šupljina u zubu ispunjena razmekšalim dentinom. Zub je promijenjene boje, a često se može osjetiti i neugodan miris iz šupljine.

Manje lezije su teže uočljive i vide se samo kao mjesta promijenjene boje i transparentnosti zuba. Takve lezije često može otkriti samo iskusno oko terapeuta.

Dakle, detaljan pregled stomatologa je pravi način za otkrivanje karijesa. Pomoćno dijagnostičko sredstvo je RTG snimak zuba.

Pored vidljivih promjena, pacijenti primjećuju i simptome karijesa.

Simptomi karijesa

U početnoj fazi karijes ne daje simptome. Prvi simptomi se javljaju relativno kasno, kada je proces uveliko zahvatio dentin. Tada se javlja bol na nadražaje (toplo, hladno, pritisak), koji se opisuje kao kratkotrajan, oštar i probadajući. Kada karijes napreduje do pulpe, tada bolovi mijenjaju karakter i postaju intenzivniji, spontani i duže traju.

Prevencija karijesa

Fakori koji intenziviraju proces reminaralizacije zubnih tkiva su zaštitni faktori u borbi protiv nastanka karijesa. Faktori koji favorizuju demineralizaciju su štetni faktori.

Prevencija karijesa se može predstaviti kao ravnoteža između zaštitnih i štetnih faktora.

Zaštitni faktori su:

Besprijekorna higijena usta i zuba koja podrazumijeva pranje zuba četkicom za zube i pastom koja sadrži fluor. Neophodna je upotreba zubnog konca i interdentalnih četkica, a preporučuje se i upotreba vodica za ispiranje usta. Četkicom i koncem potrebno je ukloniti dentalni plak sa svih površina zuba, a naročito karijes predilekcionih mjesta.
Ishrana koja ne sadrži velike količine šećera (ugljenih hidrata), a sadrži proteine. Takođe, preporučuje se žvakanje tvrđe hrane koja trenjem čisti površinu zuba. Udio voća i povrća i povrća u ishrani povećati.
Odbrambeni mehanizmi domaćina, lučenje pljuvačke.
Redovni stomatološki pregledi.
Uklanjanje neodgovrajućih zubnih ispuna i protetskih nadoknada koji mogu uzrokovati nakupljanje dentalnog plaka.
Zalivanje fisura.
Korekcija ortodontskih nepravilnosti.

Terapija karijesa

Početne lezije u gleđi koje nisu dovele do stvaranja kaviteta (šupljine) u zubu mogu se izliječiti neinvazivno, favorizovanjem lokalnih zaštitnih fakora. Režim ishrane sa smanjenim udjelom šećera, besprijekorna oralna higijena i lokalna aplikacija preparata fluora mogu dovesti do remineralizacije gleđi.

Uznapredovale lezije koje su dovele do nastanka kaviteta, a naročito one koje su zahvatile dentin veoma teško mogu da se remineralizuju. Tada je indikovan tretman koji podrazumijeva uklanjanje patološki promijenjenog (propalog) tkiva i restauracija zuba nekim od materijala za zubne ispune.

Uklanjanje karioznog tkiva se najčešće vrši mehanički, rotirajućim instrumentima. Postoje i druge metode koje se kod nas rijestko koriste. To su hemijska metoda, tehnika vazdušne abrazije, ultrazvučno uklanjanje karijesa, primjena enzima, ozona te primjena lasera.

Nadoknada izubljenog tkiva se vrši pomoću kompozitnih, amalgamskih i glasjonomernih ispuna. Krunice (navlake), inleji, onleji i overleji se koriste kod obimnijih destrukcija tkiva.

Karijes koji dopre do pulpe zahtjeva endodontski tretman zuba, a odlaganje ovakve terapije može dovesti i do gubitka zuba.

Autor – Dr stom. Goran Arlov

Literatura

Jakovljević A, Ristić N. Dentalna patologija, Stomatološki fakultet Pančevo, Pančevo 2008.
Karadžov O, Kezele D, Kuburović D. Preparacija kaviteta, Beograd, 1996.
Vojnović J. Organizovana prevencija u stomatologiji, Medicinski fakultete Banja Luka, Banja Luka 2012.
Živković S, Vujašković M, Pap K, Grga Đ, Lukić A, Teodorović N. Osnovi restaurativne stomatologije, Data status, Beograd 2009.