Afte

Afte su neinfektivne, okrugle, jasno ograničene bolne i recidivirajuće ranice (ulceracije) u ustima. Riječ je o oštećenjima pravilnog kružnog ili ovalnog oblika, sa žućkastim dnom i crvenim rubom. U pravilu se uvijek javljaju na pokretnoj sluznici usne duplje, tj. na unutrašnjoj površini usana, jeziku, podjezičnom prostoru, obraznoj sluznici i/ili mekom nepcu. Afte se veoma rijetko javljaju na tvrdom nepcu i/ili zubnom mesu. Simptomi koji prate nastanak afti su peckanje, a ponekad i intenzivna bol na zahvaćenom području. Afte su bolest mlađe populacije, pojavljuju se najčešće od 10. do 19. godine, s tendencijom ponovnog javljanja tokom života. Takođe, statistički se češće javljaju kod žena.

S obzirom na veličinu, afte se mogu pojaviti u tri klinička oblika:

Male afte(aphthae minores) se javljaju najčešće (80% populacije). Uglavnom su smještene na rubovima jezika i sluznici obraza. Imaju promjer manji od 1 cm, a mogu se javiti kao jedna (solitarna) afta ili skup više njih. Kod nekih bolesnika mogu se javljati kontinuirano tokom nekoliko uzastopnih mjeseci (habitualne afte). Premda su vrlo bolne, male afte nisu praćene opštim poremećajem zdravstvenog stanja i zarastaju bez ožiljaka.
Velike afte(aphthae maiores) se javljaju mnogo rjeđe (kod oko 10% populacije). Najčešće su smještene na rubovima jezika, sluznici obraza, mekom nepcu, nepčanim lukovima i resici. Imaju promjer veći od 1 cm. One nisu bolne, ali mogu dovesti do opštih poremećaja zdravstvenog stanja, koji se najčešće manifestuju povišenom tjelesnom temperaturom, otokom limfnih žlijezda, povišenom sedimentacijom, bolovima u zglobovima. Velike afte sporo zarastaju (3-6 nedjelja) i najčešće ostavljaju ožiljke.
Herpetiformne afte(aphthae herpetiformes) se uglavnom lokalizovane na sluznici usne duplje, a naročito u podjezičnom prostoru, vrhu i rubovima jezika, te na sluznici obraza. Manifestuju se kao veliki broj sitnih ranica (i do 100), koje su veoma bolne i najčešće su smještene na upaljenoj i otečenoj sluznici. U slučaju herpetiformnih afti pojačano je izlučivanje pljuvačke, a gutanje, govor i ishrana su otežani. Uobičajeno traju 7-14 dana.

Uzroci afti

Afte su relativno česta pojava. Neke osobe pogađaju češće od drugih. Njihov uzrok nije potpuno jasan, ali smatra se da ulogu igra više faktora. Neki od tih faktora su:

Naslijeđe(42% osoba sa aftama imaju nasljednu genezu),
Nedostatak određenih vitamina i minerala(željeza, folne kiseline, cinka ili vitamina B₁₂),
Neutropenija (smanjenje broja neutrofilnih leukocita u krvi),
Mehaničke ozljede(od oštrih i neravnih ivica zuba, četkice ili ortodontskih aparatića za zube), te iritacije od začinjene, kisele i slane hrane,
Hormonske promjene(npr. od upotrebe tableta za kontracepciju),
Metaboličke promjene,
Emocionalni stres (zbog povišenog lučenja hormona kortizona),
Fizička iscrpljenost,
Oslabljen imunitet,
Neki lijekovi (npr.aspirin, antibiotici ili lijekovi protiv gljivica),
Hronične bolesti koje dovode do oslabljenog imuniteta,
Gastrointestinalna oboljenja (Chronova bolest, ulcerozni colitis, celijakija),
Alergijei osjetljivosti na određene hrane (gluten iz pšenice i konzervansi).

Liječenje afti

Postoje 4 aspekta u liječenju afti: liječenje upale, simptoma boli, gubitka kontinuiteta epitela i/ili liječenje sekundarne infekcije. Liječenje topičkim kortikosteroidnim preparatima (triamcinolon-acetonid, fluocinonid, betametazon) je vrlo djelotvorno za smanjenje same upale, bilo u rastvoru, masti, gelu ili adhezivnoj pasti. Simptome boli liječimo topičkim anestetikom u formi gela (lidokain 2%) ili analgetikom (diklofenak). Sekundarnu infekciju preveniramo (ili liječimo) lokalnim antiseptikom (hlorheksidin, heksetidin) ili tetraciklinskim rastvorima, dok vitaminskom terapijom (vitamini A, B₅ i B₆) možemo ubrzati zarastanje epitela i uzrokovati podizanje otpornosti organizma.

U slučaju kada afte nastaju kao rezultat neke od postojećih sistemskih bolesti, kao što su gastrointestinalna oboljenja, neka hronična oboljenja i/ili anemija, potrebno je primijeniti adekvatnu terapiju za liječenje osnovnog oboljenja, koje će sljedstveno dovesti do iščezavanja afti i poboljšavanja opšteg stanja bolesnika.

Autor – Doc. dr Verica Pavlić

Literatura

Scully C, Porter S. Oral mucosal disease: recurrent aphthous stomatitis. Br J Oral Maxillofac Surg.2008;46(3):198-206.
Chavan M, Jain H, Diwan N, Khedkar S, Shete A, Durkar S. Recurrent aphthous stomatitis: a review. J Oral Pathol Med. 2012;41(8):577-83.
Belenguer-Guallar I, Jiménez-Soriano Y,Claramunt-Lozano A. Treatment of recurrent aphthous stomatitis. A literature review. J Clin Exp Dent. 2014; 6(2): e168–e174.
Pavlić, V. Vujić-Aleksić, A. Aoki, L. Nežić. Treatment of recurrent aphthous stomatitis by laser therapy: a systematic review. Vojnosanit Pregl. (in press)